Δημητσάνα

Ορεινός οικισμός (υψόμ. 960 μ., 611 κάτ.) στην πρώην επαρχία Γορτυνίας του νομού Αρκαδίας. Αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου καθώς και έδρα, μαζί με τη Μεγαλόπολη, της μητρόπολης Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως. Η Δ. είναι χτισμένη σε ένα ύψωμα, με απότομη καθοδική κλίση προς στην κοιλάδα του ποταμού Λούσιου ή Γορτύνιου. Υπήρξε σημαντικό πνευματικό και επιχειρησιακό κέντρο κατά την τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821. Στις σχολές της φοίτησαν σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Γρηγόριος Ε’. Από τη Δ. καταγόταν επίσης ο άγιος Διονύσιος ο Σοφός, που διετέλεσε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τον 16o αι. Στην ύστερη προεπαναστατική περίοδο, αλλά και κατά την Επανάσταση, η Δ. υπήρξε κέντρο εφοδιασμού, κυρίως σε μπαρούτι, το οποίο κατασκευαζόταν από τους 14 μύλους που λειτουργούσαν με το νερό της πηγής του Αγίου Ιωάννη. Είναι χαρακτηριστικό πως σε διάστημα μόνο ενός έτους οι μύλοι των αδελφών Σπηλιωτοπούλου εφοδίασαν, σύμφωνα με έγκυρες εκτιμήσεις, με 35.100 σφαίρες, 16.105 οκάδες μπαρούτι και 804.320 φισέκια την Πελοπόννησο. Στη Δ. υπάγεται το μοναστήρι των Αιμυαλών ή Φιλοσόφου. Ο οικισμός διαθέτει δημόσια βιβλιοθήκη, που ιδρύθηκε από τους μοναχούς Γεράσιμο Γούνα και Αγάπιο Λεονάρδο το 1764, στην οποία, εκτός από 20.000 και πλέον τόμους βιβλίων και αρκετά χειρόγραφα, φυλάσσονται διάφορα αντικείμενα, όπως η σέλα του αλόγου του Παπαφλέσσα και η λάρνακα με τα οστά του Παλαιών Πατρών Γερμανού. Στα αξιοθέατα της Δ. περιλαμβάνονται το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και το σπίτι του οικουμενικού πατριάρχη Γρηγόριου του Ε’. Μνημεία. Το σημαντικότερο από τα μνημεία της περιοχής και το μόνο που χρονολογείται από τη βυζαντινή περίοδο είναι η μονή της Παναγίας του Φιλοσόφου, που ιδρύθηκε την εποχή του Νικηφόρου Φωκά από τον Δημητσανίτη φιλόσοφο και πρωτασηκρήτητου αυτοκράτορα, Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο. Το πατριαρχικό σιγίλιο του 964 του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Πολυεύκτου σώζεται σήμερα στη βιβλιοθήκη της Δ., σε αντίγραφο του κώδικα της Μεγάλης Εκκλησίας, που γράφτηκε το 1623. Η μονή, που από νωρίς απέκτησε ιδιαίτερη σημασία για την περιοχή, χάρη στην πνευματική δραστηριότητα που ανέπτυξε –φαίνεται ότι από την εποχή της ίδρυσής της λειτούργησε και ως σχολή– είναι χτισμένη ψηλά, στη δυτική απόκρημνη πλαγιά της χαράδρας του ποταμού Λούσιου, Ν της Δ. Εξαιτίας της ιδιομορφίας του εδάφους, τα διάφορα κτίρια εκτείνονται σε μήκος της μικρής κοιλότητας της πλαγιάς. Από αυτά σήμερα σώζεται ακέραιο μόνο το καθολικό, που είναι χτισμένο στον τύπο του τετράστυλου ναού, με μία τρίπλευρη κόγχη εξωτερικά και με οκταγωνικό τρούλο. Στο εσωτερικό σώζονται λείψανα μόνο από τις τοιχογραφίες, σε δύο στρώματα. Η παλαιά αυτή μονή εγκαταλείφθηκε τον 17o αι., όταν ιδρύθηκε σε μικρή απόσταση και σε καταλληλότερη θέση η νέα μονή του Φιλοσόφου, που συνέχισε την παράδοση και το εκπαιδευτικό έργο της πρώτης. Το καθολικό της, που είναι επίσης αφιερωμένο στην Kοίμηση της Θεοτόκου, ακολουθεί τον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου ναού και οικοδομήθηκε, όπως αναφέρει σχετική επιγραφή, το 1691. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό της μονής, που χρονολογούνται από το 1693, σώζονται σε καλή κατάσταση και αποτελούν αξιόλογο δείγμα της ζωγραφικής της εποχής. Στο τέμπλο δεσπόζουν οι εικόνες του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα, της Θεοτόκου, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, του Αγίου Νικολάου και της Κοίμησης της Θεοτόκου, έργα του γνωστού ζωγράφου Βίκτωρα του Κρητικού, σύγχρονα με τις τοιχογραφίες – η εικόνα της Θεοτόκου χρονολογείται από το 1694. Από τον 17ο αι. χρονολογούνται και οι μικροί μονόχωροι ναοί της Παναγίας του Λύρη ή Βλαχοπαναγιάς, με τοιχογραφίες στο εσωτερικό σε δύο στρώματα, και του Αγίου Βασιλείου, όπου διασώζονται μόνο τμήματα από την αρχική του διακόσμηση. Τέλος, ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Πουρνάρι, του ίδιου αρχιτεκτονικού τύπου, χαρακτηρίζεται ιδιαίτερης σημασίας, καθώς σε αυτόν διασώζονται και τα ονόματα των δύο ζωγράφων που δούλεψαν εκεί: Γαβριήλ μοναχός και Παύλος Σακελλαρόπουλος, αναγνώστης από τη Ζάτουνα, που εργάστηκαν στον ναό κατά τα χρόνια 1715 και 1791 αντίστοιχα. Υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης Δ. Στη θέση Κεφαλάρι του Αγίου Ιωάννη, σε απόσταση 1,5 χλμ. από τη Δ., ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 1997 το πρότυπο υπαίθριο μουσείο υδροκίνησης. Στην περιοχή βρίσκονταν οι 14 νερόμυλοι που λειτουργούσαν με το νερό της πηγής. Το μουσείο ιδρύθηκε με ενέργειες του Πολιτιστικού Τεχνολογικού Ιδρύματος της ΕΤΒΑ. Οι ενέργειες αυτές περιλαμβάνουν την αναστήλωση των κτιρίων ενός νερόμυλου με τη συστεγασμένη νεροτριβή, ενός βυρσοδεψίου με την κατοικία του βυρσοδέψη, ενός μπαρουτόμυλου καθώς και άλλων κτιρίων. Παράλληλα, έχουν αποκατασταθεί οι μόνιμοι εξοπλισμοί τους στην αρχική τους μορφή και λειτουργία. Στα κτίρια του μουσείου λειτουργούν και μόνιμες εκθέσεις, με πληροφοριακό υλικό σχετικά με το κάθε εργαστήριο. Στόχος του μουσείου είναι η διάσωση και η διατήρηση του προβιομηχανικού αυτού μνημείου, καθώς και η παροχή πληροφοριών σχετικά με τις χρήσεις των εγκαταστάσεών του και της σημασίας που διαδραμάτιζαν στη ζωή των κατοίκων και στην ιστορία της περιοχής. Σήμερα το μουσείο αποτελεί πόλο έλξης πολλών επισκεπτών και θεωρείται ένα από τα κυριότερα αξιοθέατα της Δ. Οι τοιχογραφίες της νέας μονής του Φιλοσόφου στη Δημητσάνα διατηρούνται αρκετά καλά. Η τέχνη τους θα μπορούσε νa αποδοθεί στον Κρητικό ζωγράφο Βίκτωρα τον Κρητικό. «Η Γέννηση», τμήμα τοιχογραφίας του εσωτερικού της νέας μονής του Φιλοσόφου στη Δημητσάνα, που αποδίδεται στον γνωστό ζωγράφο Βίκτωρα τον Κρητικό (φωτ. Ι. Τσαγκάρη). «Ο Βαϊοφόρος», τοιχογραφία στο εσωτερικό της νέας μονής του Φιλοσόφου στη Δημητσάνα, σώζεται σε άψογη κατάσταση και αποτελεί αξιόλογο δείγμα του 17ου αι. (φωτ. Ι. Τσαγκάρη). Το καθολικό της νέας μονής του Φιλοσόφου στη Δημητσάνα είναι αφιερωμένο στην Kοίμηση της Θεοτόκου, ακολουθεί τον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου ναού και οικοδομήθηκε, όπως αναφέρει σχετική επιγραφή, το 1691. Η παλαιά μονή του Φιλοσόφου στη Δημητσάνα, έρημη τώρα, διατηρεί το κομψό καθολικό με φροντισμένη την όψη του τρούλου. Ανδριάντας του μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού στη Δημητσάνα, τη γενέτειρά του. Μνημείο προς τιμήν του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου Ε’ στη Δημητσάνα, όπου γεννήθηκε το 1746. Άποψη της Δημητσάνας στον νομό Αρκαδίας.